ایرانگردی
به گزارش آی فیلم2، قلعه تاریخی «چهل برج» همانند شهر ضحاک و نریمان و بربر از شهرهای نظامی و سلطنتی نیاکان مردم بامیان است.
«چهل برج» در حدود هفتاد و پنج کیلومتری شمال غرب مرکز ولسوالی یکه اُولنگ بامیان واقع است. این قلعه نظامی و برج های نگهبانی آن در سه حلقه زنجیری در گِردگِرد تپه ای به ارتفاع ۱۲۰ متر و با معماری بسیار پیچیده ساخته شده است.
قدمت تاریخی «چهل برج»
قلعه چهل برج بر اساس گفته باستان‌شناسان، از دوره غورى‌ها و یا احتمالاً از دوره بودیسم «کوشانی‌ها» باقی‌مانده است. اما هنوز مدرک و سندی که ساکنان اصلی چهل برجه را مشخص کند به دست نیامده، تنها بر اساس آنچه که در السنهء مردم، به خصوص سالخوردگان و موسفیدان محلی ملاحظه می‌شود این است که این مکان محل و مسکن «گبرها» بوده و اشعاری هم در این رابطه وجود دارد که تا اندازه‌ای هویت شهر را مشخص می‌کند.
باستان شناسان چنین برداشت دارند که بنای چهل برج به دوره پیش از اسلام باز میگردد. ساختمان آن همانند قلعه ضحاک است؛ اما جدیدتر از شهر بربر به نظر میخورد.
به نظر می رسد که قلعه «چهل برج» بامیان همان باشد که در منابع تاریخی به نام قلعه فیروز فرزند کبک پادشاه زابلستان یاد شده است.
شکل ظاهری و نقاشی های «چهل برج»
تهداب آن از سنگ و بخش بالاى آن از خشت خام ساخته شده و بَهر یا ضخامت دیوارهای آن حدود سه متر است. این ساختمانِ بسیار محکم و پولادین با برج و بارو و کوشک های زیبا و استوارش پس از تحمل قرن ها هنوز هم در مقابل کوه های سر به فلک کشیده «بابا» خود نمایی می کند و عوامل طبیعی مانند باد، باران، برف های سنگین اقلیم بامیان، زلزله و دست درازیهای انسان ها نتوانسته است آن را به کلی محو و نابود کند.
گفته می‌شود که این شهر سلطنتی در گذشته دارای صد تا سه صد برج بوده است؛ اما هم اکنون خرابه سی و چهار برج با بلندیهای مختلف باقی مانده که متأسفانه در حال از بین رفتن است و برخی با همان نقش و نگارهای اولیه اش مانند نقش انسان و مار و… دیده می شود.
داخل برج ها و ساختمان ها با پوششی از مواد سینگِلی آن هم در سه لایه به طور بسیار ماهرانه پلستر شده است و در سقف برخی از ساختمان های که سالم مانده، نقاشی های بسیار ظریف و زیبایی به رنگ های مختلف دیده شد که متأسفانه قسمت های زیادی از آن توسط غارت گران آثار عتیقه به یغما رفته است.
این قلعه از نظر معماری و نقاشی ها شباهت به معماری دوران اسلامی ندارد. در سقف و کنار دیوار اتاقها تصاویر بسیار زیبا و دلنشین به رنگ سرخ نقاشی شده است.
در یکی از این اتاقها، تصویر مردی دیده می شود که احتمالاً او پادشاهی مقتدری بوده است. در قسمت دو بازوی این مرد دو مار کوچک و زیبا طوری رسم شده است که گویا این مارها از شانههای وی روئیده اند. نام این مرد و تصاویر دیگر معلوم نیست؛ اما مردم میگویند که این تصویر مربوط به ضحاک ماردوش است.
راه مخفی زیرزمینی «چهل برج»
اصل قلعه در سه دایره ساخته شده، از دایره دوم آن یک راه مخفی زیر زمینی تا انتهای دره حفر شده و سرانجام به یک حوض آب مخفی منتهی می‌شود که گمان می‌رود آب آشامیدنی ساکنان قلعه در وقت اضطراری از طریق همین حوض تأمین شده است. در انتهای دیواری که متصل به کوهی بلند است، غار وجود دارد و این غار در داخل محوطه این بنای تاریخی واقع شده است.
این مسیر پله پله ساخته شده، برخی از پله‌ها تخریب شده و بسیار لغزنده هستند و تاریکی وحشت‌افزایی در سراسر آن حکم‌فرما است و هیچ‌گونه روزنه و روشنایی وجود ندارد.
دهانه غار که به حوض منتهی می‌شود؛ به اندازه‌ای تنگ است که ظاهراً هیچ بیننده‌ای که از حوض بی‌خبر است، تصور نمی‌کند که این تنگی بتواند انسان را به درون یک مسیر طولانی تا انتهای دریاچه بکشاند.
رفت و برگشت آن حدود چهل دقیق طول می‌کشد. کف حوض از سنگ‌های مرمرسفید فرش شده و منبع حوض به چشمه‌ای که از زیر کوه می‌جوشد اتصال می‌یابد.
میدان تفریحی «چهل برج»
در ضلع جنوب غربی قلعه، یک استدیوم وسیع به طول ۲۴۲ متر و به مساحت شش جریب ساخته بودند که توسط دیوارهای سنگی ضخیم به عرض ۱۸۰ سانتی متر و ارتفاع ۳ متر احاطه شده که متأسفانه ۸۰درصد دیوارها از بین رفته است.
به احتمال زیاد این میدان برای برگزارى جشن و رژه سربازان، رقابت هاى ورزشى و رزمى و یا تمرینات نظامى بوده است.
وضعیت کنونی قلعه تاریخی «چهل برج» اسفبار است. حوادث طبیعی، برف، باران و سیلاب‌ها، کاوشگری‌های غیرقانونی، بی‌توجهی حکومت در قسمت حفاظت از آن سبب شده که این بنای تاریخی در حالت نابودی قرار گیرد.
م ح
